De lidcactus (Schlumbergera truncatus) is ook wel bekend als kerstcactus. Deze kamerplant wordt in de kerstperiode namelijk vaak aangeboden als bloeiende cactus. Met zijn grote, decoratieve bloemen is het dan een fraaie verschijning. De rest van het jaar is de lidcactus vooral een mooie hangplant, die opvalt door zijn typische groeiwijze. Hoe zorg je bij lidcactussen voor een goede groei, waar kun je ze kopen en waar moet je dan op letten? Dat en meer bespreken we in dit artikel in vier punten:
- Inleiding: wat is de lidcactus voor plant?
- Verzorging lidcactus
- Lidcactus kopen: waar moet je op letten en waar kan het?
- Reacties (64)
1. Inleiding: wat is de lidcactus voor plant?
De lidcactus (Schlumbergera truncatus) is een echte cactus, maar dan wel een vrij ongebruikelijke soort. Ze komen namelijk van nature niet voor in een hete woestijn, maar in het Atlantisch bergregenwoud. Daar groeien ze in een relatief klein gebied in de bergachtige Braziliaanse kustregio rondom São Paulo en Rio de Janeiro, op hoogtes tussen de 100 en 1500 meter boven zeeniveau.
De lidcactus is daar een epifyt: een plant die op andere planten groeit. Ze komen vooral voor in bomen, waar ze op niet al te grote hoogte in het halfduister wortelen in mos en losse humus. Doordat het er zeer veel regent, kunnen ze ook zonder natte bosgrond als waterbuffer gemakkelijk aan hun waterbehoefte voldoen. Het is voor hun overleven zelfs niet nodig om veel water in de plantdelen op te slaan. Voor een cactus zijn lidcactussen dan ook eigenlijk amper verdikt.
Het scheelt daarbij wel dat de lidcactus in de halfschaduw leeft, want hij is bij lange na niet groot genoeg om boven het bladerdek uit te komen. De felle tropenzon blijft ‘m dus bespaard. Daarnaast is het in het Atlantisch bergregenwoud niet erg heet, omdat het op enige hoogte ligt en omdat het vlak aan de kust is. Bovendien is de luchtvochtigheid erg hoog in het regenwoud. De verdamping is dus veel kleiner dan bij een typische woestijncactus.
1.1 Groeiwijze
De naam van de lidcactus komt van zijn ongewone groeiwijze, waarbij de stengel als een soort van lego uit vrijwel identieke, afzonderlijke delen bestaat. Deze leden zijn rechthoekig van vorm, een centimeter of vijf bij twee, en misschien een halve centimeter dik. Ze vormen lange stengels, die eerst rechtop staan maar uiteindelijk gaan hangen. Lidcactussen worden daarom met regelmaat als hangplant aangeboden.
De wetenschappelijke benaming van de lidcactus, Schlumbergera truncatus, heeft eveneens betrekking op de groeiwijze van deze plant. Truncatus is namelijk Latijn voor afgeknot, naar de vorm van de stengeldelen.
Er is echter nog een ander aspect van de groeiwijze van deze cactus dat het vermelden waard is. Eigenlijk maakt die eigenschap hem nog uitzonderlijker (ten opzichte van andere voor huiskamercultuur geschikte cactussen) dan de hierboven beschreven habitat. Het is ook de reden voor de andere algemene Nederlandse benaming van de lidcactus: kerstcactus. Schlumbergera truncatus is namelijk een enthousiast bloeiende cactus, en die bloeiwijze toont hij in Nederland niet in de lente of zomer, maar rond de kerst.
Het is overigens ook nog eens een heel fraaie bloeiwijze. De bloemen zijn heel wat langer en vooral breder dan de stengeldelen. Bij de soort zelf zijn ze hagelwit van binnen en roze tot roodachtig aan de buitenste randen. Uit de vrij diepe, buisachtige bloem steken de stamper en meeldraden prominent naar voren, zodat de kolibrie – de natuurlijke bestuiver van de lidcactus – deze goed kan bereiken.
De bloemen groeien overigens direct uit het uiteinde van de stengels. Bij het bloeien komt er dan in plaats van een nieuw stengeldeel een bloem uit het buitenste stengeldeel. De bloemen blijven ongeveer een week aan de plant. Onder goede omstandigheden kunnen er dan nog meer bloemen volgen, zodat de plant in totaal vaak een paar weken lang in bloei staat.
In de natuur vormen zich na de bloei roze tot rode kleine besjes. In de huiskamer vindt er normaliter geen bestuiving plaats. Daardoor zullen er ook geen vruchten aan de lidcactus komen.
1.2 Soorten lidcactussen
In de natuur is heeft Schlumbergera trunctatus geen ondersoorten. Er zijn wel verscheidene cultivars en hybrides in de handel, maar die worden zelden onder een specifieke naam verkocht. De verschillen met de soort zijn vaak ook klein. De meeste hybrides bloeien wat langer en zijn wat vergeeflijker bij de verzorging. Ook zijn er zijn varianten met een wat compactere groei, of met meerkleurige bloemen (bijvoorbeeld Schlumbergera ‘Tricolor’, met bloemen in verschillende roodtinten zoals paars en roze). Zie ook de afbeeldingen in dit artikel voor een paar voorbeelden van dergelijke cultivars met bloemen in verschillende kleuren.
Overigens heeft de lidcactus ook nog een aantal andere namen, maar dat zijn geen andere soorten. Naast Schlumbergera trunctatus wordt deze plant ook wel Zygocactus truncatus genoemd. Ook kerstcactus is bij sommigen een gebruikelijkere naam dan lidcactus.
2. Verzorging lidcactus
Het is betrekkelijk gemakkelijk om lidcactussen goed te laten groeien in de huiskamer, en ronduit eenvoudig om ze simpelweg te doen overleven. Dat zijn echter te bescheiden ambities voor deze plant: het gaat er natuurlijk om dat je ze in bloei krijgt. We bespreken hieronder hoe je de plant het beste kunt verzorgen, en onder het kopje Bloeiwijze behandelen we het actieplan dat je moet volgen om de kerstcactus ook daadwerkelijk te laten bloeien met kerst.
2.1 Water geven
Voor een cactus mag Schlumbergera trunctatus behoorlijk veel water hebben: het beste matig veel, zodanig dat de grond altijd licht vochtig maar niet nat is.
Het liefste hebben deze planten onthard of gedemineraliseerd water; regenwater is ook goed.
2.2 Temperatuureisen
Voor het beste resultaat houd je de lidcactus tussen de 10 en 25 graden Celsius. Zowel meer koude als meer warmte kan de plant beschadigen.
2.3 Standplaats
Voorkom felle, directe zomerzon, maar zet de lidcactus verder zo licht mogelijk. Te veel direct zonlicht zal zorgen voor rood verkleurende bladeren.
2.4 Voeding
Geef in het groeiseizoen wekelijks vloeibare plantvoeding. De standaardvoeding voor kamerplanten is prima; als je het in huis hebt kan speciale cactusvoeding uiteraard ook, maar je hoeft het zeker niet speciaal voor een Schlumbergera aan te schaffen.
2.5 Verpotten
Verpotten is niet vaak noodzakelijk, maar voor een goede groei kun je lidcactussen het beste elke twee tot drie jaar verplanten, liefst in de lente. Een goed doorlatende potgrond, zoals cactusaarde met wat veenmos (sphagnum) erdoor is het beste. Kies de pot niet te groot, want deze kamerplant heeft het liefst een vrij kleine pot. Daar groeien ze, misschien ietwat contra-intuïtief, zowel sneller als beter in.
2.6 Snoeien
Het is niet nodig om een lidcactus te snoeien, maar het kan wel een gemakkelijke manier zijn om hem mooier te maken. Snoei bijvoorbeeld elk jaar oude, lelijk uitgegroeide takken weg en breek her en der wat stengeldelen aan de uiteindes weg om de plant tot een wat bossigere groei te dwingen.
Verwijder altijd gehele stengeldelen, bijvoorbeeld door ze voorzichtig af te breken. Dat staat mooier en het helpt Schlumbergera trunctatus bovendien om sneller van het snoeien te herstellen.
2.7 Vermeerderen
Lidcactussen kunnen uit zaad opgekweekt worden. Dat is niet heel gemakkelijk, maar prima mogelijk.
Veel eenvoudiger en bovendien leuker is om de lidcactus te stekken. De stengeldelen lenen zich daar namelijk uitstekend voor. Stekken gaat in vier stappen:
- Breek voorzichtig een stukje van twee of drie stengeldelen af. Dat kan een uiteinde van de plant zijn, maar met middenstukken gaat het net zo goed. Laat deze binnen twee dagen liggen om te drogen, liefst op een droge plaats, op kamertemperatuur en buiten de zon.
- Steek de stekken in zaai- en stekgrond, net diep genoeg dat ze overeind blijven staan (1 tot 2 centimeter). Als je ze dieper zet bestaat de kans dat de stekken gaan rotten.
- Zet de stekken op een lichte, warme plaats (18 tot 25 graden), waar ze niet in de directe zon staan.
- Wacht drie weken tot drie maanden, terwijl je de grond licht vochtig houdt. Binnen deze periode zullen de stekken wortel schieten, waarna je ze in een serieuze pot kunt oppotten.
2.8 Bloeiwijze
Een lidcactus in bloei krijgen is niet bijzonder lastig, maar het gaat evenmin vanzelf. Bij een normale verzorging groeit deze kamerplant namelijk prima, maar hij bloeit niet. Er bestaat een stappenplan waarmee je Schlumbergera trunctatus op een betrouwbare manier telkens te laten bloeien. Het belangrijkste daarbij is om de lidcactus twee afzonderlijke rustperiodes te gunnen.
- Dit stappenplan begint meteen na de bloei. Na enkele weken, ruwweg eind januari, moet je de eerste rustperiode inbouwen, die twee maanden duurt. Verplaats de plant naar een koele ruimte (10 tot 15 graden) en zet de lidcactus in de halfschaduw. Geef weinig water: net genoeg om te voorkomen dat de grond geheel uitdroogt volstaat.
- Hierna breekt de groeiperiode aan. De lidcactus mag naar een warme ruimte en verzorgd worden zoals hierboven aangegeven: vrij veel water met voeding en een vrij lichte standplaats. Het begin van de groeiperiode is ook het moment om te verpotten, te snoeien en te stekken.
- Aan het begin van de astronomische herfst (half september) wordt het tijd voor de tweede rustperiode. In deze periode worden de bloemknoppen gevormd. Geef de plant ongeveer zes weken lang wat minder water en geen voeding; de temperatuur mag in deze tweede rustperiode iets hoger zijn, ongeveer 15 tot 18 graden. Het is heel belangrijk om de plant weinig licht te geven, en vooral ook relatief korte periodes: liefst maximaal 10 tot 12 uur per dag. Dat betekent dus dat je de plant ’s avonds en ’s ochtends niet in het kunstlicht moet zetten. De daglengte is bij het begin van de herfst immers 12 uur (even lang als het nacht is), dus dat moet liever niet kunstmatig verlengd worden.
- Als de bloemknoppen zijn verschenen kan de lidcactus weer terug naar de warme huiskamer. Geef het liefste tijdens de bloei vrij weinig water en geen voeding. Zo krijgen de bloemen meer intense kleuren.
In de commerciële teelt wordt het moment van bloeien nauwgezet gecontroleerd door de daglengte kunstmatig aan te passen. Daar reageren de planten namelijk ook prima op. In Brazilië bloeien lidcactussen bijvoorbeeld meestal in maart. Door het aanbreken van de herfst in het bovenstaande stappenplan als vaste datum te nemen, kun je in Nederland zonder speciale maatregelen de bloei ongeveer rond de Kerst laten uitkomen, maar desgewenst is dat dus ook te verschuiven.
Tip: het wordt regelmatig aangeraden om de planten niet meer te verplaatsen zodra er bloemknoppen zijn gevormd, omdat deze zich naar het licht draaien en daarbij vaak afvallen. Het zal meestal zo’n vaart niet lopen, maar het is wellicht beter om het toch niet te riskeren. Laat je lidcactus dus gewoon op z’n plek staan als je de knoppen ziet verschijnen.
2.9 Ziektes en plagen
Schlumbergera trunctatus heeft amper last van ziektes en plagen. Enkel wolluis komt nog wel eens voor, en dan gewoonlijk wortelwolluis. Het is aan te raden om niet af te wachten tot de plant hier op eigen kracht van herstelt, maar om de wortelwolluis aan te pakken met een biologisch bestrijdingsmiddel volgens de aanwijzingen op de verpakking.
3. Lidcactus kopen: waar moet je op letten en waar kan het?
Lidcactussen worden zeer vaak te koop aangeboden, vooral rond de Kerst. Er zijn geen speciale aandachtspunten, tenzij de plant niet in bloei staat maar de knoppen nog moeten uitlopen. Plotselinge temperatuursveranderingen kunnen er namelijk op het laatste moment nog voor zorgen dat de bloemknoppen afvallen. Kies in dat geval liever geen lidcactussen die in een tropische kas of in de koude buitenlucht staan opgesteld. (Verder is er trouwens geen bezwaar; de plant zal de bloei simpelweg overslaan, maar geen nevenschade oplopen door een dergelijke overstap.)
Soms gebeurt het afvallen zelfs in de winkel al; als de bloemknoppen erg los zitten of als je er een paar op de grond ziet liggen is dat een duidelijk teken van slechte verzorging door de verkoper.
Tip: het is verstandig om planten die bij bloemisten, supermarkten en dergelijke worden aangeboden direct na aankoop even te verpotten. Meestal is de pot daar om esthetische redenen gekozen, niet om de lidcactus zo goed mogelijk te verzorgen.
Met eventuele huisgenoten hoef je overigens weinig tot geen rekening te houden als je een lidcactus wilt kopen. Vaak worden ze, als hangplant, veilig buiten bereik gehangen, maar anders is het risico ook zeer beperkt. In tegenstelling tot veel andere cactussen hebben lidcactussen geen scherpe stekels waar je je aan zou kunnen bezeren. Daarnaast is de lidcactus, voor zover ons bekend is, niet giftig voor mensen. Ook voor honden en katten is deze kamerplant niet giftig.
Op dit artikel rust auteursrecht. Zonder onze toestemming is overnemen verboden.
