Jatropha podagrica is een opvallende kamerplant met een bolronde stengelknol, die hem zijn Nederlandse naam flessenplant heeft opgeleverd. In de lente ontspruiten er aan de knol talrijke zeer grote heldergroene bladeren. Ze vormen een fraai contrast met de felrode bloemschermen, die praktisch het gehele jaar achter elkaar door in het hart van de plant kunnen blijven verschijnen. Hoe zorg je bij Jatropha podagrica voor een goede groei, waar kun je deze kamerplant kopen en waar moet je dan op letten? Dat en meer bespreken we in dit artikel in vier punten:
- Inleiding: wat is Jatropha podagrica (flessenplant) voor plant?
- Verzorging Jatropha podagrica
- Jatropha podagrica kopen: waar moet je op letten en waar kan het?
- Reacties (26)
1. Inleiding: wat is Jatropha podagrica (flessenplant) voor plant?
Net zoals vele kamerplanten is Jatropha podagrica van oorsprong geen Nederlandse plant. Hij zou het buiten de verwarmde huiskamer overigens ook helemaal niet overleven. Maar waar komt de flessenplant dan van nature wel voor? Groeit hij daar anders dan hier? En welke verschillende soorten zijn er? Dat bespreken we hieronder uitgebreid.
1.1 Habitat
Van nature komt Jatropha podagrica voor in tropisch Midden-Amerika. Ze kunnen daar tot wel twee meter hoog worden, met een imposant verdikte stam en bladeren van 30 centimeter in doorsnede. Zo groot worden ze in de huiskamer bij lange na niet; ten hoogste bereiken ze na enkele decennia een hoogte van enkele decimeters. Wel kunnen zelfs zeer jonge en kleine exemplaren al bladeren groter dan je hand produceren.
Het stammetje is eigenlijk bij kiemplanten al verdikt. Dat lijkt misschien vreemd. Waarom zou je in de tropen immers zo’n ingebouwde watertank nodig hebben? De reden is dat er in hun natuurlijke omgeving, in zeer beperkte zin, ook seizoenen gelden: een droge periode en de regentijd. In de huiskamer willen flessenplanten trouwens ook dat je een droge periode inlast, zoals we in meer detail bespreken onder het kopje Water geven verderop in dit artikel.
Dankzij de aantrekkelijke en snel dikker wordende stam is Jatropha podagrica door de mens inmiddels tot ver buiten zijn oorspronkelijke habitat verspreid. In warme landen over de hele wereld is het een populaire sierplant. Een leuke bonus in de tuin is dat de rode bloemen die hij ongeveer het hele jaar door kan blijven produceren zeer geliefd zijn bij vlinders. Zie ook de foto hierboven.
1.2 Groeiwijze en omschrijving
De flessenplant groeit uiteindelijk uit tot een klein struikje of boompje van enkele tientallen centimeter tot twee meter hoogte. Dan zie je pas echt duidelijk waarom de naam flessenplant zo goed gekozen is. De bolronde verdikking is namelijk veruit het prominentst aan de onderkant van het stammetje. Hoe hoger je komt, hoe smaller de taps toelopende stam wordt. Net een flessenhals dus. Bij de afbeelding hierboven is dat goed te zien. Dat effect wordt nog versterkt doordat deze jatrophasoort zonder hulp van buitenaf (zie het kopje Snoeien verderop in dit artikel) vaak slechts enkele malen vertakt is, of zelfs helemaal niet.
De bast is bij jonge exemplaren zeer glad, hetgeen het curieuze uiterlijk van deze planten nog versterkt, maar ontwikkelt bij wat oudere planten al snel een aantrekkelijke schilfering.
De tot 30 centimeter grote, vijgachtig gelobte bladeren vallen in het droge seizoen allemaal van de plant. In de lente zie je dan vervolgens vaak eerst de rode, koraalachtige bloemschermen aan de plant verschijnen en daarna pas de bladeren.
Zowel de bloemen als de bladeren staan op lange, elegante stelen. Als deze afvallen laten ze grote, opvallende littekens achter op de stam, die pas na een behoorlijke tijd vervagen.
Jatropha podagrica kan praktisch onafgebroken bloeien, ook in de huiskamer. Eerst gaat de vrouwelijke bloem (bijna altijd daadwerkelijk enkelvoud!) in het midden van het bloemscherm open, later volgen de overige, louter mannelijke bloemen.
De talrijke bloemetjes hebben vier tot vijf felrode bloemblaadjes en gele stampers en meeldraden, al zie je die alleen van dichtbij goed. Dankzij deze bloeiwijze moet je er rekening mee houden dat de vloer onder een goed groeiende flessenplant zonder regelmatig stofzuigen binnen de kortste keren bedekt zal zijn onder een klein tapijt van rode bloemblaadjes.
Na de bloei vallen de bloemschermen vanzelf van de plant, tenzij zich de ronde groene besjes vormen die je ook ziet op de foto hierboven. De besjes bevatten twee tot drie zwartbruine zaden. Opmerkelijk is dat de besjes een zogenaamde explosieve dehiscentie vertonen. In lekentaal: als ze rijp zijn springen ze met enige kracht open, waardoor de zaden tientallen centimeters van de plant kunnen worden geworpen.
Jatropha podagrica is overigens een wolfsmelkachtige. Bij de meeste familieleden is het witte plantensap (zeer) giftig, en dat is hier niet anders. Net zoals bij de nauw verwante Jatropha curcas bevat het sap van J. podagrica curcine, een sterk laxerende stof die J. curcas de Nederlandse naam purgeernoot heeft opgeleverd.
Van de Latijnse naam zou je overigens een ander idee krijgen. Jatropha betekent zoveel als ‘artsenvoedsel’, naar het medicinale gebruik van de plant. Bij deze soort is dat specifiek het behandelen van jicht, waar de soortnaam podagrica dan ook naar verwijst. We hopen echter dat er geen moderne artsen meer zijn die deze plant voor dergelijke kwalen voorschrijven, daar de giftigheid van de flessenplant inmiddels toch breed onderkend lijkt te zijn.
1.3 Soorten
Het assortiment van Jatropha podagrica is zeer beperkt. In de natuur komen er geen ondersoorten voor en ook in de handel zijn er weinig tot geen cultivars bekend. De enige variatie zit ‘m in de bloemkleur: naast de soort zelf met zijn karakteristieke helderrood getinte bloemen zie je soms ook wel planten met meer roze- of oranjeachtige of zelfs gele bloesems.
Overigens komen er in de natuur nog veel meer soorten Jatropha voor. Een aantal daarvan heeft, vaak overigens wel in iets mindere mate, de aantrekkelijke kenmerken van Jatropha podagrica. Voor zover ons bekend is worden deze andere soorten niet te koop aangeboden in onze streken.
2. Verzorging Jatropha podagrica (flessenplant)
Zolang je ze niet te veel water geeft, zijn dit eigenlijk behoorlijke gemakkelijke planten. Maar voor een echt goede groei zijn er wel nog wat meer aandachtspunten te benoemen. We behandelen deze hieronder puntsgewijs.
2.1 Water geven
Net zoals bij de meeste succulenten is het watergeefbeleid het belangrijkste punt van zorg bij Jatropha podagrica. Te veel water zorgt namelijk onvermijdelijk voor rot, die de plant meestal fataal wordt.
Wat echter een beetje lastig is, is dat deze jatropha in het groeiseizoen eigenlijk best wel een flinke slok lust. De enorme bladeren zijn immers niet of nauwelijks verdikt en verdampen fors veel water. Zorg dus dat je regelmatig water geeft en voorkom dat je in één keer een flinke plens geeft waardoor de wortels langere tijd nat zijn.
In het najaar zullen vrij plotseling een aantal bladeren vergelen en afvallen. Daarmee signaleert de jatropha dat hij het tijd vindt voor zijn droge seizoen. Maak het jezelf gemakkelijk en geef daar ferm gehoor aan. Dat betekent: de watergift matigen tot bijna nul. Alle bladeren zullen afvallen en de plant gaat min of meer in rust, al blijft hij in de huiskamer soms gewoon stug doorbloeien.
Meestal gaat hij echter volledig in rust. In de lente begint Jatropha podagrica dan vanzelf weer te bloeien. Tegelijkertijd of vlak erna zullen ook de eerste bladeren weer aan de plant verschijnen. Begin dan weer voorzichtig met water geven.
2.2 Temperatuureisen
De flessenplant verlangt het hele jaar door een standplaats in de verwarmde huiskamer. Je hebt bij een kale knol in winterstand wellicht de neiging om hem in een koude kamer te zetten, maar dat kun je beter niet doen. Het droge seizoen is in zijn natuurlijke omgeving net zo warm als het regenseizoen. Bovendien is de plant absoluut niet winterhard. Sterker nog, eigenlijk verlangt hij het hele jaar door minimumtemperaturen van 10 tot 15 graden Celsius.
Voor de maximumtemperatuur gelden geen speciale eisen. Op een hete zomermiddag kunnen de bladeren wat slap hangen, maar een extra beetje water verhelpt dat altijd zonder blijvende schade.
2.3 Standplaats
Naast warmte stelt Jatropha podagrica vooral ook prijs op licht. Zijn grote frisgroene bladeren doen wellicht anders vermoeden, maar hij verdraagt zelfs de felste zomerzon. Ze worden er zelfs alleen maar decoratiever door, want jonge bladeren en bladstelen lopen in goede omstandigheden op een aantrekkelijke wijze rood of zelfs paarsachtig aan.
Flessenplanten vinden droge lucht uitstekend te verdragen. Bovendien zijn ze ’s winters midden in het stookseizoen, als de lucht in de huiskamer het droogste is, bladerloos en in rust.
Een klein aandachtspuntje is dat de plant fysiek nogal instabiel kan zijn. Omdat hij al vanuit een klein potje en een bescheiden stammetje enorme bladeren kan produceren, bestaat er een goede kans dat je jatropha topzwaar is. Op een plek waar er veel mensen vlak langs lopen is een ongelukje daardoor zo gebeurd, dus houd daar rekening mee.
2.4 Voeding
Om zoveel mogelijk een aantrekkelijk compacte groeiwijze te behouden – met een dik, kort stammetje – kun je het beste niet te veel voeding geven. Tijdens het groeiseizoen kun je elke twee weken een dubbel verdunde dusis universele vloeibare plantvoeding geven om de grote bladeren in hun groei te ondersteunen.
2.5 Verpotten
Door de Jatropha podagrica in een grote pot te zetten vergroot je vooral de kans dat-ie last krijgt van stagnerend water, wat weer kan leiden tot rot. Daarbij ontwikkelt hij relatief weinig wortels. Kies de pot dus niet uit op de grote hoeveelheid bladeren in de zomer, maar op de kale knol in de winter.
Gebruik een goed doorlatend potmengsel. Speciale cactusgrond is niet nodig.
Is de plant door een kleine pot topzwaar, geef ‘m dan een stevige ompot. Zie ook het kopje Standplaats eerder in dit artikel.
2.6 Snoeien
Deze kamerplanten laten zich prima terugsnoeien. Soms kan het nodig zijn om dat ook te doen. De stengels kunnen slungelig uitgroeien en bloemen en bladeren verschijnen uitsluitend aan de uiteindes ervan, waardoor de plant er minder aantrekkelijk uit komt te zien.
Snoei niet terug tot in het dikste deel en pas goed op met het witte melksap, dat vrij overvloedig kan vrijkomen na een snoeibeurt. Dit sap is namelijk zeer giftig als je het inslikt (zie ook het kopje Groeiwijze eerder in dit artikel) en kan irriterend zijn voor de huid. Draag dus handschoenen.
Snoeien doe je (uiteraard) alleen in het groeiseizoen, idealiter als de plant net begint met uitlopen in de lente.
2.7 Vermeerderen
Jatropha’s kun je vermeerderen uit zaden of uit stengelstekken. De zaden zijn niet echt algemeen beschikbaar, maar ze kunnen zich ook gewoon in de huiskamer vormen. Zie verder het kopje Bloeiwijze hieronder. Gebruik speciale zaai- en stekgrond en houd de grond licht vochtig en warm (liefst 20 graden bodemwarmte). Het kan een aantal weken duren voordat jatrophazaden ontkiemen.
Stekken is in onze contreien gewoonlijk wat succesvoller. Neem een stek van circa 15 centimeter lengte. Dit mag een kopstek zijn, maar ook gewoon een stuk uit de stam. Verwijder het merendeel van de bladeren en laat de snijdwond enkele dagen drogen. Pot de stek dan op in een luchtig en licht vochtig grondmengsel. In voldoende zonnige en warme omstandigheden – liefst ook hier minimaal 20 graden – duurt het enkele weken voordat de stek bewortelt.
Het kan in beide gevallen een paar jaar duren voordat de nieuwe planten een beetje een behoorlijke caudex (verdikte stam) ontwikkelen, niettegenstaande het feit dat er eigenlijk bij kiemplantjes al een eerste aanzet van een verdikking zichtbaar is. Flessenplanten groeien in de huiskamer nu eenmaal niet zo snel.
2.8 Bloeiwijze
Om een flessenplant flink aan het bloeien te krijgen hoef je geen speciale moeite te doen. Als-ie het lekker naar zijn zin heeft bloeit hij namelijk moeiteloos maanden aan één stuk. Verwijder de bloemschermen het liefste pas van de plant als ze helemaal zijn uitgebloeid, omdat je anders soms veel kracht moet zetten, en dat kan tot beschadigingen leiden. Als je er geen last van hebt, kun je zelfs gewoon wachten tot de bloemstengel er vanzelf vanaf valt.
Soms ontwikkelen ze ook besjes. Dat is grappig om te zien, maar het kan de verdere bloei soms wel een beetje in de weg zitten. Tijdens het rijpen, dat weken kan duren, vormen nieuwe bloemschermen zich namelijk wat minder snel. Goed groeiende planten ontwikkelen echter ook wel gewoon twee of drie bloemschermen naast elkaar aan één stengel.
In de natuur worden de bloemen bestoven door vlinders en andere insecten, maar als je jatropha’s in de huiskamer wil aanzetten tot zaadvorming, moet je het zelf doen (of veel geluk hebben). Gelukkig is het heel eenvoudig. Pluk een mannelijk bloemetje (te herkennen aan het gele stof, het stuifmeel, aan de meeldraden middenin het bloemetje) en duw het voorzichtig op de stampers van een vrouwelijk bloemetje. Als je ziet dat er stuifmeel aan de stampers blijft hangen, is het bloemetje in principe bevrucht en zal het zaad gaan zetten.
Als je de zaden vervolgens ook wilt verzamelen, is het verstandig om aan het einde van de rijpingsperiode, als de besjes bruin beginnen te worden, een plastic zakje over het geheel te binden. De rijpe besjes barsten namelijk met een behoorlijke kracht open, waarbij de zaden meters ver weggeschoten kunnen worden (zie ook het kopje Groeiwijze eerder in dit artikel). Dat kan het dus behoorlijk lastig maken om de lichtbruine, zonnebloempitachtige zaden terug te vinden.
2.9 Ziektes en plagen
Dit zijn sterke kamerplanten, die ook in minder optimale omstandigheden zelden last hebben van ziektes en plagen. Soms krijgen ze toch last van wol- of schildluis of trips. De planten zullen daar gewoonlijk weinig van te duchten hebben, maar het is toch beter om dit meteen aan te pakken met een biologisch bestrijdingsmiddel. Volg de aanwijzingen op de verpakking.
2.10 Overige tips bij de verzorging
Ook een goed groeiende Jatropha podagrica zal regelmatig bladeren laten afvallen. Omdat ze zo groot zijn heb je wellicht de neiging om ze meteen van de plant te trekken; het ziet er immers weinig aantrekkelijk uit. Doe dit echter altijd met grote voorzichtigheid. De forse bladstelen kunnen ook een stukje van de plant meenemen als je ze er al te wild afrukt. En daarbij kan dan vervolgens ook nog het giftige melksap vrijkomen. Niet zo handig dus.
3. Jatropha podagrica (flessenplant) kopen: waar moet je op letten en waar kan het?
Deze kamerplanten worden helaas niet heel vaak te koop aangeboden. Toch kom je ze in de beter gesorteerde tuincentra zo nu en dan nog wel tegen (soms ook op de vetplantenafdeling). Er zijn geen speciale aandachtspunten bij het kopen. Ze zijn namelijk eigenlijk altijd in perfecte conditie. En als dat niet zo is, dan verraden de grote bladeren dat zelfs aan de echte leek.
Ook online kun je ze nog weleens kopen.
Een jonge plant met een kleine stam kan er in de huiskamer jaren over doen om echt mooi groot te worden. Daarbij hebben ook oudere planten gewoonlijk geen enkele moeite om zich aan te passen aan de condities in je woonkamer. Kies dus zonder enige terughoudendheid het mooiste en grootste exemplaar – als je daar althans ruimte voor hebt. Zoals we eerder in dit artikel al meermaals hebben opgemerkt is Jatropha podagrica in al zijn delen zeer giftig voor mensen. Zonder specifieke informatie daarover moeten we aannemen dat dat ook voor huisdieren zoals honden en katten geldt. Let dus goed op als je kleine kinderen of huisdieren hebt, want in tegenstelling tot veel andere wolfsmelkachtigen heeft Jatropha podagrica nog niet eens het eerste begin van stekels of andere afschrikwekkende uiterlijke kenmerken.
Op dit artikel rust auteursrecht. Zonder onze toestemming is overnemen verboden.
