Brachychiton rupestris is een sterke kamerplant die je vaak als bonsai ziet. Zijn verdikte, kronkelige wortels zijn dan meestal opgetrokken vanwege hun decoratieve aanzien. Ook zijn stam is sterk verdikt. Daar dankt hij zijn Nederlandse naam aan: flessenboom. Hoe zorg je bij Brachychiton rupestris voor een goede groei, waar kun je deze plant kopen en waar moet je dan op letten? Dat en meer bespreken we in dit artikel in vier punten:
- Inleiding: wat is Brachychiton rupestris voor plant?
- Verzorging Brachychiton rupestris
- Brachychiton rupestris kopen: waar moet je op letten en waar kan het?
- Reacties (3)
1. Inleiding: wat is Brachychiton rupestris voor plant?
Aangezien hij prima groeit in een Nederlandse huiskamer zou je het misschien niet zeggen, maar Brachychiton rupestris is afkomstig van de andere kant van de wereld. Waar deze kamerplant oorspronkelijk precies vandaan komt, hoe hij daar groeit en welke andere soorten er zijn bespreken we hieronder puntsgewijs.
1.1 Habitat
De soortnaam rupestris geeft het voor kenners al een beetje weg: deze soort groeit op rotsen en rotsachtige ondergronden. Die van Queensland, het noordoostelijke deel van Australië, om precies te zijn. Vandaar ook dat Brachychiton rupestris in Australië bekendstaat als de Queensland bottle tree, de Queensland flessenboom.
Het klimaat in de natuurlijke omgeving van Brachychiton rupestris is relatief droog. Er valt ongeveer half zo veel neerslag als in Nederland. Dat neemt overigens niet weg dat de flessenboom in de huiskamer best een flink slokje lust, maar dat bespreken we in meer detail bij het kopje Water geven verderop in dit artikel.
Ook is het in Queensland vrij heet. De gemiddelde temperatuur is er ongeveer tien graden hoger dan in Nederland. Toch kan het daar zo heel nu en dan licht vriezen. Dat maakt Brachychiton rupestris tot één van de zeldzame caudexplanten (een caudex is een sterk verdikte stam) die vorst tolereert. Al moet je daar niet mee overdrijven, maar dat bespreken we in meer detail bij het kopje Temperatuureisen verderop in dit artikel.
Het deel van Queensland waar de flessenboom het meeste te zien is, heet de Brigalow Belt. Dit is een savanneachtig gebied met veel gras en lage struiken. Er komen regelmatig bosbranden voor, maar door de spaarzame begroeiing zijn die meestal niet bijzonder intens van aard. De dikke stam van Brachychiton rupestris is er gewoonlijk prima tegen bestand.
Queensland ligt zo dicht bij de evenaar dat je er niet echt een zomer en een winter hebt, althans niet qua temperatuur. Die varieert namelijk betrekkelijk weinig door het jaar heen. Wel is de ‘winter’ duidelijk een droog seizoen. In milde jaren dient de dikke stam van Brachychiton rupestris als een watertank en kan de boom min of meer groen blijven. In drogere jaren is hij bladverliezend, net zoals de loofbomen in Nederland.
1.2 Groeiwijze
De flessenboom krijgt zijn naam van zijn opvallend verdikte stam. Zelfs bij kleine boompjes op huiskamerformaat is die al behoorlijk fors. Bij volwassen bomen, die tot circa 20 meter hoog kunnen worden, is de stam vaak ronduit enorm. Ze kunnen een omvang van wel elf meter bereiken. Dat is bijna drie meter dikker dan de dikste boom van Nederland, de zogenaamde Kabouterboom, een reusachtige, bijna vierhonderd jaar oude tamme kastanje in het Limburgse Beek.
Wat extra opvallend is aan de stam is dat deze meestal bijzonder glad is en bovendien, in tegenstelling tot de meeste bomen, niet aan de grond maar pas op enige hoogte zijn dikste punt bereikt. Zie ook de afbeelding hierboven. In de schilferachtige lichtbruine bast blijft vaak een donkergroene tint doorschemeren.
Naast de stam zijn ook de wortels van Brachychiton rupestris sterk verdikt. Voor een extra effect worden die daarom vaak opgetrokken. Hun grillige kronkelvormen kunnen heel decoratief zijn.
Als kamerplant heeft hij tot 20 centimeter lange, zeer diep ingesneden gedeelde bladeren. De deelbladeren kunnen breed of smal zijn en variëren in aantal van drie tot negen. Eigenaardig genoeg kan dat aantal niet alleen van plant tot plant, maar zelfs van blaadje tot blaadje verschillen. Oudere exemplaren krijgen ongedeelde langwerpige, smalle bladeren. Bij een volwassen boom doen ze denken aan het loof van een wilg. Zie ook de afbeelding onder punt 2 in dit artikel.
De bloemen zijn wit tot roze en weinig opvallend. Na de bloei ontwikkelt hij bruine doosvruchten met vrij grote ovaalronde zaden. Zie ook de afbeelding bij het kopje Bloeiwijze verderop in dit artikel. De geslachtsnaam Brachychiton is ontleend aan de vorm van de vruchten: het betekent zoveel als ‘open tuniek’. (Een chiton is een Oudgrieks kledingstuk.)
1.3 Soorten
Brachychiton rupestris kent geen ondersoorten of kweekvormen. Wel zijn er nog diverse andere soorten Brachychiton. Twee aantrekkelijke zijn Brachychiton populneus of kurrajong, een zeer vergelijkbare flessenboomsoort, en Brachychiton acerifolius, in zijn natuurlijke omgeving beter bekend als Illawarra flame tree, die een zeer opvallende bloeiwijze kent. Hij bloeit namelijk meestal in het droge seizoen, als hij geheel bladerloos is, met talrijke felrode bloemen die de boom geheel in vuur en vlam kunnen zetten. Het effect doet onmiskenbaar denken aan een esdoorn in herfsttooi; vandaar de soortnaam. Zie ook de afbeelding hierboven.
2. Verzorging Brachychiton rupestris
Het loof van Brachychiton rupestris kan er vanwege zijn smalle, lintvormige bladeren een beetje uitzien als dat van een wilg. Dit exemplaar in San Diego doet daar al helemaal aan denken vanwege zijn holle, knotwilgachtige stam. Links aan de voet van de stam trouwens een forse Crassula ovata.
De flessenboom is een sterke kamerplant die enige verwaarlozing prima tolereert en zich aan tal van verschillende omstandigheden kan aanpassen. Voor een echt goede groei zijn er echter wel enkele specifieke aandachtspunten. Deze bespreken we hieronder in meer detail.
2.1 Water geven
Brachychiton rupestris kan toe met bijzonder weinig water. Je kunt hem zelfs maandenlang (!) overslaan met water geven. Hij verliest dan al zijn blaadjes, maar sterft waarschijnlijk niet.
We zouden je echter toch willen aanraden om dat te vermijden. De kale takken van de flessenboom zijn niet heel aantrekkelijk, en de blaadjes komen niet meer terug als ze eenmaal zijn afgevallen. Daarbij zijn de verdikte stam en wortels bij lange na niet zo gevoelig voor rot als die van een vergelijkbaar dikke vetplant, dus ook dat is geen reden om hem droog te houden.
Geef daarom het liefste regelmatig water, zodat de aarde altijd enigszins vochtig is. Als hij ’s zomers in de groei is betekent dat minstens wekelijks gieten. Geef ’s winters wat minder.
2.2 Temperatuureisen
Je kunt Brachychiton rupestris houden als kuipplant: als de nachtvorst is verdwenen kan-ie in de lente naar buiten, en aan het eind van de zomer moet je hem dan weer binnenhalen. Zet hem dan het liefste in een wat koelere kamer (minimaal 12 graden) om lelijke uitgroei te voorkomen. Het hele jaar binnen in de verwarmde woonkamer is ook prima voor deze kamerplant. De maximumtemperatuur mag hoger zijn dan je zelf comfortabel vindt.
2.3 Standplaats
De flessenboom groeit het beste in zeer lichte omstandigheden. Direct zonlicht is ook prima; dan zullen de jonge bladeren een beetje rood aanlopen. Let wel op dat je voldoende water geeft. Als je Brachychiton rupestris in hete, zonnige omstandigheden aan de groei wilt houden zul je merken dat hij behoorlijk dorstig kan zijn.
Tocht en droge lucht worden prima verdragen, maar een plek naast de radiator maakt hem wel vatbaar voor spint.
Je moet deze plant regelmatig draaien. Hij heeft namelijk de neiging om tamelijk sterk naar de zon toe te groeien. Als je niet oplet groeit hij al snel scheef.
2.4 Voeding
Wanneer Brachychiton rupestris flink in de groei is mag hij wekelijks een dosis universele vloeibare plantenvoeding. ’s Winters geen voeding geven, want dat zorgt voor spichtige, iele uitgroei.
2.5 Verpotten
Deze kamerplant vindt het prima als hij met zijn wortels dicht opeengepakt zit. Dat maakt hem ook geschikt als bonsai. Maar wil je echt een boompje van enig formaat kweken, geef de wortels dan goed de ruimte. Verpot elke twee jaar in een mengsel van voedselrijke maar goed waterdoorlatende potgrond.
Bij het verpotten kun je ook de wortels omhoog trekken. Vanwege hun sierwaarde wordt het overigens ook vaak gedaan. Doe dan het liefste in één keer een flink stuk en bescherm de wortels de eerste weken tegen felle zon.
2.6 Snoeien
Brachychiton rupestris vertakt uit zichzelf niet of nauwelijks in de huiskamer. Daarbij groeit hij slungelig en slordig uit; hij vertoont zogezegd het omgekeerde van een compacte groeiwijze. De lange takken zullen uiteindelijk vanzelf hun blad verliezen, hetgeen dat effect alleen nog maar versterkt. Bovendien kan een brachychiton bij een goede verzorging onstuimig de hoogte in schieten, waardoor hij al snel groter dan huiskamerformaat wordt.
Gelukkig kun je al dat soort potentiële problemen eenvoudig verhelpen, want de flessenboom reageert uitstekend op snoeien. Regelmatig toppen – alleen het allerbovenste stukje wegsnoeien – dwingt hem om vaak te vertakken. En als hij echt te groot is geworden, dan kun je hem zeer diep terugsnoeien. Je zult waarschijnlijk wel een zaag moeten gebruiken. De takken van Brachychiton rupestris verhouten namelijk snel.
Vergeet bij een stevige snoeibeurt overigens niet om ook wortelsnoei toe te passen.
2.7 Vermeerderen
Het snoeiafval kun je uitstekend gebruiken om Brachychiton rupestris te vermeerderen. Hij kan namelijk betrekkelijk snel en eenvoudig gestekt worden. Neem het liefste een kopstek van een centimeter of 15 of 20, verwijder alle bladeren behalve de bovenste paar en dep het snijdvlak in wat stekpoeder. Zet hem dan in wat licht vochtige zaai- en stekgrond en bedek het geheel met een doorzichtig plastic zakje om de luchtvochtigheid hoog te houden. Op een warme en lichte plaats (ten minste 20 graden) bewortelt hij al binnen enkele weken.
Zaaien is trouwens vrijwel even gemakkelijk. Zorg voor een nog iets hogere temperatuur, liefst 25 tot 30 graden en week de zaden een halve dag voor in lauw water. Plant ze vervolgens in zaai- en stekgrond. De zaden zullen binnen een paar weken ontkiemen.
Mocht je trouwens zaden krijgen die nog in de doosvruchten zitten (zie de afbeelding hieronder), let dan even op. Rondom de zaadjes zitten namelijk haartjes die de huid kunnen irriteren. Het is dus aan te raden om ze alleen met handschoenen aan uit hun omhulsel te verwijderen.
2.8 Bloeiwijze
De bloeiwijze van Brachychiton rupestris is weinig opvallend, met vrij kleine witte of rozeachtige bloemen. Dat is dus op zichzelf geen reden om deze planten in huis te nemen. En gelukkig maar, want het kan zelfs in de vrije natuur zo tien tot twintig jaar duren voordat de flessenboom voor het eerst bloeit.
Na de bloei ontwikkelt hij vrij grote doosvruchten; zie de afbeelding hierboven.
2.9 Ziektes en plagen
In een droge kamer krijgen deze planten soms last van spint. Als het zomer is kun je ze een paar weken buiten zetten. Meestal is dat voldoende. ’s Winters kan het helpen om de spint onder de douche weg te sproeien. Of gebruik een biologisch bestrijdingsmiddel volgens de aanwijzingen op de verpakking.
2.10 Overige tips bij de verzorging
Wil je snel een flessenplant kweken met een flink dikke stam, stel het snoeien dan zo lang mogelijk uit. Tegen de tijd dat deze soort manshoog is heb je vaak echt al een leuk stammetje.
En wil je dat de wortels snel dikker worden, dan geldt min of meer hetzelfde. Laat ze zo lang mogelijk onder de aarde in hun pot zitten. Dan groeien ze namelijk het snelste.
Oudere bladeren worden regelmatig bruin en vallen dan af. Maar als de bladeren massaal slap gaan hangen en verwelken, dan heb je Brachychiton rupestris waarschijnlijk veel te veel water gegeven. Zet hem op een warme en zonnige plaats en geef pas weer water als de aarde helemaal droog is. In heel ernstige gevallen kan het nodig zijn om hem direct te verpotten in verse, minder natte aarde.
3. Brachychiton rupestris kopen: waar moet je op letten en waar kan het?
Helaas is deze kamerplant niet heel algemeen verkrijgbaar. Eigenlijk hoef je hem niet meer in tuincentra te verwachten, al was hij daar vroeger nog weleens te zien. Via internet heb je meestal meer succes. Ook worden er zo nu en dan zaden te koop aangeboden. Aangezien die gemakkelijk ontkiemen (zie het kopje Vermeerderen eerder in dit artikel) kun je dat beslist overwegen.
De flessenboom wordt in de handel ook weleens geluksboom genoemd, al is die meestal voorbehouden aan een andere boom met verdikte stam: Pachira aquatica.
Met huisgenoten hoef je zeer waarschijnlijk geen rekening te houden bij de aanschaf. Brachychiton rupestris is voor zover ons bekend is niet giftig.Het schijnt dat de boom eetbaar en mogelijk zelfs smakelijk is, zowel de jonge scheuten als het zachte gedeelte onder de bast van grotere bomen. Over eventuele giftigheid voor huisdieren is ons niets bekend.
Op dit artikel rust auteursrecht. Zonder onze toestemming is overnemen verboden.
